Tarım uzmanı Ali Ekber Yıldırım: ‘Fiyat artışının temel nedeni yanlış tarım politikası’

Fiyat artışları tekrar zincir marketler üzerinden tartışılıyor. AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, besin fiyatlarındaki artıştan zincir marketleri sorumlu tutarak yeni önlemlerin alınacağını söyledi.

Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Lideri Devlet Bahçeli, Erdoğan’ın açıklamalarına takviye verdi.

Gıda Perakendecileri Derneği (GPD) İdare Şurası Lideri Galip Aykaç, katıldığı bir toplantıda marketlere yönelik tenkitlere sert cevap verdi. Tartışma büyüdü. Dernek içinde de tansiyona neden oldu. Ülker Grubu’nun sahibi olduğu Şok Marketler Zinciri’nden yapılan açıklamada Galip Aykaç’ın istifası istendi. Aykaç, dernek başkanlığından ve idare heyetinden istifa etti. Aykaç, istifasının Şok Marketler Zinciri’nin açıklaması ile ilgili olmadığını, bölüme ve iktisada ziyan vermemek ismine istifa ettiğini bildirdi.

İşin siyasi ve polemik tarafını bir yana bırakarak ekonomik boyutuna bakmakta fayda olduğuna değinen tarım uzmanı Ali Ekber Yıldırım, Kasım 2022’de Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) yıllık bazda yüzde 84.39 artarken aylık yüzde 2.88 arttığını tabir etti.

Sorunun ana kaynağı Türkiye’nin ziraî girdilerde dışa bağımlı olması ve uygulanan yanlış tarım siyasetleri olduğunu söyleyen ekonomim.com’dan Ali Ekber Yıldırım‘ın yazısında öne çıkanlar şu formda…

“Sorun üretimin birinci halkası olan tarlada başlıyor. Hükümet sorunu kaynağında çözmek yerine bu işin son halkası olan pazarda, manavda ve marketlerde yani etiketlerde tahlil arıyor. Etiketteki fiyat, uygulanan bütün yanlış siyasetlerin sonucudur. Nedenleri ortadan kaldırmadan besin fiyatlarındaki artışı durdurmak mümkün değil.

Son yıllarda besin fiyatlarındaki artış durdurulamayınca daima olarak birileri suçlanıyor. Fiyat artışlarının gerçek nedeni olan yanlış tarım siyasetlerini düzeltmek yerine bütün bu yanlışların sonucu olan etiketteki fiyatlar baskıyla düşürülmeye çalışılıyor. Nedenler ortadan kaldırılmadıkça baskıyla, kontrolle, suçlamayla, market açmakla yahut kapatmakla fiyatlar düşmez, düşürülemez.

GIDA FİYATLARI NEDEN ARTIYOR?

Gıdanın hammaddesi olan tarım eserlerinin üretilmesi için tohum, fide, fidan, gübre, ilaç, personellik, finansman kaynağı yani para, mazot, traktör, hasat makinası, arazi kirası, su, güç, personellik üzere birçok girdi kullanılıyor. Bu girdilerin fiyatından ötürü bir maliyet oluşuyor. Çiftçi, bu girdileri kullanarak üretim yapar. Elde ettiği eseri satarak yaptığı masrafı yani girdi maliyetini karşılamak ve geçimini sağlayarak üretimi sürdürebilecek bir gelir elde etmek ister. Bunu yapamazsa ziyan eder ve üretim yapmaktan vazgeçer. Bu nedenle girdi maliyetleri ve eser fiyatı çok kıymetli.

Türkiye, ziraî üretimde kullanılan temel girdilerin çabucak hepsinde dışa bağımlı. Gübrede yüzde 95 dışa bağımlı. Mazotta,enerjide büyük oranda dışa bağımlı. Zirai ilaçta, birtakım eserlerin tohumunda dışa bağımlıyız. Hayvancılık yapanlar için temel girdi yemdir. Yem hammaddelerinde yüzde 60 dışa bağımlı. Dışa bağımlı olunca fiyatları denetim etmeniz çok güç. Dövizdeki her artış, girdi fiyatlarını yani üretim maliyetini artırıyor. Bu maliyet artışı eserin fiyatını artırıyor. Plansız üretim, dayanakların yetersiz olması, üretim bölgesi ile tüketim bölgesi ortasındaki aralığın açılması ve taşıma, nakliye, lojistik maliyetleri de eklenince besin fiyatlarında inanılmaz artışlar yaşanıyor.

GİRDİ FİYATLARI ETİKETE ARTIRIM OLARAK YANSIYOR

Dışa bağımlılık ve dünyadaki hammadde fiyatlarındaki artışlar, dövizdeki yükselme, ziraî üretimde kullanılan girdilerin fiyatlarında çok büyük artışa neden oluyor. Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK), 21 Kasım’da Eylül 2022 Ziraî Girdi Fiyat Endeksi’ni açıkladı. TÜİK’e nazaran, Eylül 2021’den Eylül 2022’ye son 1 yılda gübrenin fiyatı yüzde 226,63 arttı. Mazot yüzde 193, hayvan yemi yüzde 145,46 ve zirai ilaçlar yüzde 110,51 arttı. Tohum ve dikim malzemesi yüzde 99 arttı. Yalnızca Eylül ayında tohum ve dikim malzemesindeki fiyat artışı yüzde 19 oldu.

Bu fiyat artışları çiftçinin üretim maliyetini, üretim maliyeti de üretilen eser fiyatını artırıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun Ekim 2022 periyoduna ilişkin Tarım Eserleri Üretici Fiyat Endeksi 15 Kasım’da açıklandı. Buna nazaran, Ekim 2021-Ekim 2022 periyodu ziraî üretici fiyat endeksi yıllık yüzde 163,32 arttı. Turunçgillerdeki artış yüzde 361,53 olurken, çeltikte yüzde 230, zerzevat, kavun ve karpuzda yüzde 196, lifli bitkilerde yüzde 188, tahıllarda yüzde 171, canlı sığır, çiğ sütte yüzde 143, yumurtada yüzde 131 artış oldu. Üreticideki fiyat artışı, tüketiciye katlanarak yansıyor.

Daha evvel de yazdığım tekliflerimi yinelemek isterim:

• Dışarıdan empoze edilen ithalata dayalı tarım siyaseti yerine, Türkiye’nin ziraî potansiyelini kıymetlendirecek, üretim odaklı ulusal bir siyaset uygulanmalı.
• Çiftçinin üretim yapmasını kolaylaştıracak, girdilerin temininde, eserlerin satışında aktif bir kooperatifçiliğin desteklenerek yaygınlaştırılması sağlanmalı.
• Girdi fiyatlarını düşürecek tedbirler kesinlikle alınmalı. Girdiler üzerindeki vergiler kaldırılmalı, takviyeler artırılmalı.
• Tarım Yasası’nda yer alan çiftçinin ürettiği eserin maliyeti ile piyasa fiyatı ortasındaki farkın çiftçiye dayanak olarak ödenmesini öngören ve bugüne kadar uygulanmayan “fark ödemesi” günün gerçeklerine uygun olarak uygulanmalı.
• “Yerelde üret, yerelde tüket” modeli ile muhakkak üretim bölgelerine olan bağımlılık azaltılmalı. Her bölgenin ziraî potansiyeli azamî düzeyde değerlendirilmeli.
• Belediyeler, mahallî idareler ziraî faaliyetlerini yalnızca tohum, fide yahut para dağıtmak yerine, kooperatifçilik modeli üzerinden hem üretime hem de üretilen eserlerin tüketiciye en kısa yoldan ulaşmasını sağlayacak çalışmalar yapmalı.
• Taşıma, lojistik maliyetleri desteklenerek kesinlikle aşağı çekilmeli.
• Gıda kontrolleri göstermelik değil, aşikâr bir sistem içerisinde ve her vakit yapılmalı.
• Marketler Yasası çabucak çıkarılmalı ve piyasa zincir marketlerin egemenliğinden kurtarılmalı.
• Tüketicilerin alım gücünü artıracak tedbirler alınmalı.
• Tüketici besin kontrol düzeneğinin kesimi olmalı ve besinine sahip çıkmalı.“